De fil en veta...

LO MOT PROÏBIT
D’allusions escondudas, de badinadas allusivas, de circonlocucions prudentas, de mormolhs escurs m’an donat l’idèa que, dins aquela vila ont soi vengut viure fa tres meses, existís un mot que digús a pas drech de dire. Qual ? O sabi pas. Benlèu es un mot susprenent, estranh, mas poiriá tanben èsser un mot que fa part del vocabulari del cada jorn. Alara, per qualqu’un que fa un mestièr coma lo mieu, poirián puntejar qualques inconvenients. Mai per curiositat que per èrnha, me’n vau questionar Geronimo, lo mai avisat de mos amics que, coma demòra aicí dempuèi un bon vintenat d’annadas, ne coneis un fum de causas.
- Vertat, me respond sulpic. La vertat vertadièra. Avèm aicí un mot proïbit dont tot lo monde se gandís.
- E qual es aquel mot ?
- Veses, me diguèt, sabi que siás una persona onèsta, que te pòdi far fisença. En mai, sèm d’amics vertadièrs. Crei-me, val mai que t’o digui pas. Escota : vivi dins aquela vila dempuèi mai de vint ans. M’aculhiguèt, me donèt de trabalh, me permet de menar una bona vida o cal pas desbrembar. E ieu ? Leialament n’ai acceptat las leis, bonas o marridas. Qual m’empachariá de la daissar ? Çaquelà soi demorat.
- Mas podèm parlar en tota . I a pas digús per ausir. Diga, Geronimo ! Lo pòs dire aquel bogre de mot. Qual nos poiriá denonciar ? Ieu benlèu ?
- Anem, faguèt Geronimo amb un sorrire trufandièr, vesi que rasona coma los vièlhs. La sanccion ? Òc, vertat, autres còps cresián que sens castig la lei aviá pas brica d’eficacitat. Benlèu. Mas es una idèa simpleta, triviala. Emai sens castig, la lei sèrva sa valor. Çaquelà, avèm evolucionat.
- Mas alara, qu’es aquò que te geina ? La consciéncia ? La paur del pentiment ?
- La consciéncia ! Pauròt. Òc la consciéncia serviguèt bravamant l’umanitat un còp èra. Mas a calgut que s’acomodèsse als temps novèls. D’ara enlà, s’es cambiada en un quicòm que li revèrta de luènh, quitament de fòrça luènh, quicòm de mens complicat, de mai estandardizat, de mai suau, mai tranquille, dirai de plan mens, mas vertadièrament plan mens, exigent e tragic.
- M’agradariá d’explicas mai claras...
- Una definicion scientifica es de manca. Comunament se sona : conformisme. Aquò’s la patz del que se tròba en conformitat amb çò que l’enròda. O alara, es lo lagui, lo desaise, la confusion del que s’aluènha de la nòrma.
- E aquò sufís ?
- Plan solide que sufís ! Es una fòrça terribla, mai poderosa que la bomba atomica. Plan segur, es pas la meteissa pertot. Existís una geografía del conformisme. Dins los paises arreirats es encara embrionària o se debana d’un biais desordonat. La mòda n’es un bon exemple. Al contrari, dins los paises modèrnes, aquela fòrça s’es alargada a totes los domenis de la vida, s’es completament assolidada, es entre las mans del poder.
- E aicí al nòstre ?
- Es pas tròp mal. La proibicion de la paraula, per exemple, es estada una iniciativa astuciosa de l’autoritat per verificar la maduresa en conformisme del pòble. Es atal. Una mena de tèst. E la resulta foguèt plan, mas plan mai, superiora a las previsions. Aquel mot es ara tabó. Non impòrta çò que cercas, t’afortissi qu’aicí lo traparàs pas jamai, emai dins la prigondor de la cava. La gent s’es adaptada en un pas res. Sens menaças, sens denóncias, sens multas nimai embarraments.
- Foguèsse vertat çò que dises, seriá aisit de rendre tot lo monde onèste.
- Se comprend. Mas caldrà de temps, de sègles benlèu. Bon Dieu, proïbir un mot es pas complicat, renonciar a un mot còsta pas res. Mas los embolhs, las maldisenças, los vicis, la perfidia, las letras anonimas, aquò’s pesuc...Solide amb lo temps capitarem, pòs èsser segur que i arribarem.
- E aquò t’agrada ? Ne resulta pas coma un nivèlament, una uniformitat espauruganta ?
- Agradiu ? Se pòt pas dire atal. En compensacion es utile, fòrça utile. La collectivitat ne profecha.
- Fin finala, aquel mot as decidit de me lo dire pas...
- Fraire, te lo diguèssi, me sentiriái embarrassat. Caldriá èsser un titan per resistir a la pression de l’ambient.
- E la . La causa mai polida ? Autres còps la presavas. Per la pèrdre pas, quantas causas auriás donat. E ara ?
- Quantas causas, quantas causas... Quitament lo mai nòble sentiment se demesís, se deslia pauc a cha pauc e digús ne fa pas mai cas.
- Doncas, lo vòl pas dire ? Es una paraulassa ? Ten una significacion delictuosa ?
- Al contrari, es un mot polit, onèste e tranquille.
- Diga-me almens : es un substantiu ? un adjectiu ? un vèrbe ? un advèrbe ?
- Mas perqué insistisses ? Demorèsses aicí amb nosautres, l’identificaràs tu tanben lo mot proïbit de ressabuda. Es atal, mon vièlh, e pas autrament. L’engoliràs amb l’aire.
- Va plan, estimat Geronimo, siás tan testarut coma una mula. Rai, aquò vòl dire que me caldrà, per apasimar ma curiositat, anar veire los tèxtes oficials en bibliotèca. I aguèt una lei non ? E foguèt estada publicada ! E solide, menciona çò qu’es proïbit !
- Òi, siás demorat endarrierat, rasonas encara amb los esquèmas vièlhs ! Una lei que, per proïbir l’usatge d’un mot, lo nommariá, se contradiriá, seriá una monstruositat juridica. Es pas la pena d’anar en bibliotèca.
- Anem, Geronimo, te trufas de ieu ! I aguèt plan qualqu’un qu’avertiguèt : d’ara enlà la paraula X es proïbida. E l’aurà nommada non ? Sequenon, cossí la gent aurián sabut ?
- Aquò, solide, es benlèu lo picar de la dalha. Son tres teorias : unes dison que l’interdiccion foguèt espandida oralament per de personal comunal mascarat. D’autres garentisson qu’an trobat a l’ostal, dins una envolòpa tampada, lo decret amb l’òrdre de lo cremar tre legit. I a tanben los integristas, que sostenon que i a pas besonh d’un òrdre, tant los ciutadans son de motons. Bastava que l’autoritat o volguèsse e totes l’an sabut coma per una mena de telepatía.
- Mas totes son pas venguts piòts. Se traparà encara en vila de personnas independentas que pensan d’espereles. Un jorn o l’autre, benlèu qualqu’un, per desfís o per jòc, prononciarà la paraula en question. Que se passarà alara ?
- Res, res de res. Es aquí la capitada extraordinària de l’experiéncia.
- Qué vòls dire ?
- Que, per un veto de l’inconscient, se qualqu’un pronóncia la paraula proïbida, la gent l’ausisson pas e se la tròban escricha la veson pas.
- E en plaça de la paraula de qué veson ?
- Res, la paret nuda, foguèsse escricha sus una paret, un espaci blanc foguèsse escricha sus un fuèlh.
Ensagèri una darrièra assautada.
- Geronimo, te’n pregui : uèi, dins la convèrsa, l’ai emplegat aquel mot misteriós ? Almens o me pòs dire, pèrdes pas res.
Lo vièlh Geronimo sorriguèt e guinhèt.
- L’ai emplegat alara ?
Guinhèt tornarmai. Mas una lusor marrida illuminèt sa cara.
- Quantes còps ? Diga-me quantes còps ?
- Quantes còps o sabi pas. Emai l’aguèsses prononciat lo podiái pas ausir. Mas me semblèt, a un moment donat, mas te juri que me rementi pas quora, i aguèt una pauseta corteta, coma aguèsses prononciat un mot e que lo son me seriá pas arribat. Mas benlèu qu’èra una suspension volontària coma aquò escais de còps...
- Un sol còp ?
- Basta. Arrèsta.
- Sas çò que vau far ? Tornat a l’ostal, vau transcrire aquela parlicada mot per mot. Puèi l’estamparai. Se es vertat çò qu’as dich, l’estampaire que, supausam, es un brave òme, veirà pas lo mot en question. Doncas doas possibilitats : un, daissa un espaci liure dins la rega e aurai la solucion o al contrari, tirarà drech sens espaci liure e me demorarà pas qu’a comparar amb l’original que ne sèrvi la còpia e sauprai qual es lo mot.
Geronimo se riguèt, bonifaci.
- Dins una estampariá que que siá, lo conformisme es tal que l’estampaire sauprà cossí far per se jogar d’aquelas manòbras.
- Excusa-me, quin interés tot aquelas precaucions ? Seriá pas un avantatge per la vila aprenguèssi qual es lo mot proïbit sens que digús lo nommèsse o l’escriguèsse ?
- Pel moment, o pensi pas. Segon tos dires, es clar que siás pas madur. Te cal una iniciacion. Fin finala, siás pas encara conformat. Siás pas encara digne – segon l’ortodoxia – de respectar la lei.
- E lo public, en legissent aquel dialògue, se mainarà pas de quicòm ?
- Simplament, veirà un espaci liure. E simplament se pensarà que, inatentius, an desbrembat un mot.
(Tirat e revirat de Dino Buzzati, Sessanta racconti).